Moeten peilingen vlak voor verkiezingen verboden worden? Nederland is verdeeld

Peilingen zorgen deze verkiezingsweek opnieuw voor stevige discussie. Uit representatief onderzoek van het Hart van Nederland-panel, uitgevoerd onder 2.705 respondenten, blijkt dat 45 procent een verbod op peilingen vlak voor de verkiezingen wil. 47 procent vindt dat ze gewoon moeten blijven, 8 procent heeft geen mening.

Peilingen vullen deze weken dagelijks de voorpagina’s en talkshows discussiëren er volop over. Maar er is ook veel kritiek op de peilingen en de wijze waarop deze de verkiezingen kunnen beïnvloeden. Opiniemaker Marcel van Roosmalen noemt het "peilingpopulisme." Hij hekelde de afgelopen dagen hoe media en politici elkaar ophitsen met cijfers, nog voordat er ook maar één stem is uitgebracht. Volgens hem willen mensen graag bij de winnaar horen, en wordt momenteel daarom volgens hem bijvoorbeeld D66 gehypet.

Volgens onderzoeker Peter Kanne van Ipsos I&O is dat niet zo. "Je moet niet doen alsof kiezers massaal als een kip zonder kop achter peilingen aanlopen", stelde hij zaterdag in Pauw & De Wit. Volgens hem is het hooguit 2 à 4 procent van de mensen die zich echt laat leiden door het 'bandwagon effect', en zijn peilingen juist nuttig voor de democratie. Kiezers kunnen er een betere keuze door maken, aldus Kanne. "Betrouwbaar kiezersonderzoek is een belangrijke schakel tussen politiek, media en kiezers. We menen de democratie er een dienst mee te bewijzen", schreven onderzoekers van Ipsos I&O anderhalve week geleden in De Volkskrant.

In het Hart van Nederland-panelonderzoek van maandag geeft 21 procent van de ondervraagden aan dat peilingen hun stemgedrag op z'n minst "een beetje" laten beïnvloeden. Voor de meesten is die invloed echter beperkt, want slechts 2 procent zegt dat peilingen doorslaggevend zijn bij hun uiteindelijke keuze.

Hoe andere landen omgaan met peilingen

Internationaal verschilt het sterk hoe landen omgaan met politieke peilingen in aanloop naar verkiezingen. Uit onderzoek van ESOMAR/Research Live uit 2023 bleek ongeveer de helft van de landen ter wereld zulke peilingen beperkt. In sommige landen, zoals Italië, mogen peilingen niet meer worden gepubliceerd in de laatste twee weken vóór de verkiezing. Elders, zoals in Frankrijk, Tsjechië, Canada en Spanje, geldt een wachttijd van 24 tot 48 uur.

In Nederland bestaan er geen beperkingen. De vrijheid van meningsuiting weegt hier zwaarder dan het risico op beïnvloeding. Nederlanders bepalen hun stem overigens ook relatief laat. Uit het meest recente Eurobarometeronderzoek blijkt dat Nederland op plek twee staat van Europese landen waar mensen hun stem pas in de laatste dagen vastleggen: 33 procent beslist pas op het laatst, alleen Denemarken scoort hoger.