Amnesty: waakhonden moeten strenger toezien op dataverzameling politie

Amnesty International roept overheidswaakhonden Autoriteit Persoonsgegevens en de Nationale Ombudsman op om strenger toezicht houden op de persoonlijke gegevens die de politie over burgers verzamelt en bewaart. Ook vraagt de organisatie te politie met klem om klachten over onterecht verzamelde en bewaarde gegevens effectiever te verwerken en breder in te zetten op rechtsherstel bij gevallen van onrechtmatig verkregen data.

"We hebben afgelopen jaren onderzoek gedaan naar gegevensverzameling door politie, voornamelijk rondom demonstraties", vertelt Vera Prins van Amnesty. "Daarbij hebben wij geconstateerd dat de politie op grote schaal gegevens verzamelt, en dat er allerlei registraties in politiedatabanken staan die daar niet thuis horen."

De organisatie ondersteunde de afgelopen twee jaar 31 mensen bij het indienen van klachten over onrechtmatig verwerkte persoonsgegevens en baseren zich voornamelijk op observaties uit het bijbehorende onderzoek.

Gedupeerd door gegevens

Manon (alias, naam bekend bij redactie) is één van die gedupeerden. "In een winkelcentrum voerde ik vorig jaar samen met iemand anders actie door flyers uit te delen." De actie was voor een boycot op Israëlische dadels. "In dat winkelcentrum was een huismeester actief, die zei dat we daar niet mochten flyeren. We zijn toch gebleven, waarop de huismeester 112 belde", vertelt Manon.

De politie vroeg hen zich te identificeren. "Wij hebben toen aangegeven dat daar naar onze mening geen grond voor was, dus dat ze onze ID-kaarten zouden moeten vorderen. Dat hebben ze vervolgens gedaan, op grond van het feit dat het de huismeester was die heeft gebeld", stelt Manon. Zij vreest dat de persoonlijke overtuigingen van de supermarkt daarin een rol hebben gespeeld. "De huisregel werd ons wel heel specifiek uitgelegd. Ik heb later nog gezien dat er werd geflyerd voor Oekraïne, en dat daar niets mee werd gedaan."

Volgens Amnesty zijn dit zorgelijke signalen. Naast onrechtmatige ID-controles zouden er ook persoonlijke politie-huisbezoekjes worden gemaakt, vindt er monitoring plaats op sociale media en zouden groepsapps worden geïnfiltreerd. "Waar het ons vooral om gaat zijn registraties rondom vreedzame meningen en niet strafbare gedragingen, zoals deelname aan een protest. Als er geen strafbare feiten zijn gepleegd hoort die informatie niet thuis in het systeem van de politie", vertelt Prins.

Over de, naar haar mening, onrechtmatige registratie van haar gegevens heeft Manon bij de politie een klacht ingediend. "Er was wel aandacht voor en we hebben erover gesproken, maar ik krijg niet de indruk dat er iets met mijn argumenten is gedaan. Ik heb naar aanleiding van die klacht een schriftelijke reactie gekregen, waarbij de stelling van de huismeester als leidend werd benoemd."

Manon vreest dat de aanwezigheid van deze gegevens in het systeem mogelijk invloed heeft als zij in de toekomst nog eens contact heeft met de politie. "Het is in principe gewoon een registratie, maar het geeft mij wel een gevoel van onzekerheid."

In zes van de klachtprocedures heeft de politie wel het oordeel gegeven dat de gegevensverwerking niet had mogen gebeuren. "Een goede eerste stap", zegt Prins. "Maar het beleid is nog steeds niet aangepast. Het is belangrijk dat toezichthouders de politie blijven controleren en adviseren over aanpassingen."

Laagdrempelig klachtenloket

Als het aan Amnesty ligt, gaan de Autoriteit Persoonsgegevens en de Nationale Ombudsman samen met de politie onderzoeken of er een laagdrempelig loket kan komen waar burgers kunnen aankloppen met klachten. "We laten het over aan de toezichthouders en politie om dit vorm te geven. Zij moeten in ieder geval met elkaar in gesprek over het evalueren van klachten, het beter verwerken hiervan en het breder toepassen hiervan in de praktijk."

Ook zou er een betere manier moeten komen om onterecht verzamelde gegevens te verwijderen, meent Amnesty. "Op het moment dat wordt erkend dat er fouten zijn gemaakt, is het belangrijk dat de politie de burger informeert over welke gegevens er zijn verzameld en dat zij deze zullen verwijderen."

Of Manon haar demonstratierecht volledig heeft kunnen uitoefenen, betwijfelt ze. "Maar dat motiveert mij eigenlijk alleen maar om het alsnog te doen. Ik hoop gewoon dat er ruimte blijft voor een stukje hoor- en wederhoor."