Dodelijke botsingen tussen zeearenden en windmolens: kunnen we dat voorkomen?

Weer is er in Nederland een zeearend om het leven gekomen door een botsing met een windturbine. Deze keer, de zevende keer, ging het om een jonge vogel in Swifterbant. Hier kwamen eerder al drie soortgenoten op dezelfde wijze om het leven. In heel Europa overlijden er jaarlijks tientallen zeearenden en ander gevogelte door botsingen met menselijke constructies, een zorgwekkende trend volgens de Nederlandse Vogelbescherming.

De jonge zeearend werd vorig jaar als kuiken, zoals al zijn soortgenoten in Nederland, voorzien van een ringetje met daarop een nummer, zodat de leeftijd en herkomst te herleiden zijn. Daaruit blijkt dat de arend 2 jaar oud is geworden. De kans om te broeden heeft de vogel nooit gekregen, dat gebeurt pas rond het vijfde levensjaar.

Dat dit soort incidenten opvallend veel voorkomen in Flevoland is niet verrassend, volgens Peter de Boer, onderzoeker bij Werkgroep Zeearend Nederland. "Daar staan gewoon de meeste windmolens", vertelt De Boer. Het belangrijkste voedsel van de zeearend zijn vissen en kleine watervogels, die je heel veel in de moerasgebieden van Flevoland kan vinden. Als ze ouder zijn, vliegen ze uit op zoek naar een partner en soms gaat dat dus mis, omdat ze door de windmolenparken moeten vliegen", vervolgt hij.

Maatregelen en problematiek

Volgens De Boer is er een reële kans dat de windturbines door zeearenden over het hoofd worden gezien, omdat er weinig contrast is tussen de witte wieken en de grijze lucht. "In een Gronings windpark loopt er nu een proef waarbij één van de drie wieken aan de molens zwart is geverfd, om het contrast met de lucht te verhogen", zegt De Boer. Helaas lijkt dat niet de ultieme oplossing te zijn. "Dat onderzoek loopt nu een paar jaar, en uit een tussenrapportage blijkt dat er nog weinig verschil is gemeten."

Ook andere maatregelen worden hier en daar getroffen, zoals ingebouwde detectiesystemen met sensoren en cameradetectiesystemen. Deze zijn echter nog lang niet vanzelfsprekend, omdat er een flink prijskaartje aan hangt. In het belang van onderzoek is het belangrijk dat er meer van deze systemen komen, stelt De Boer. "Dat adviseren wij wel, omdat het aanvaringen en daarmee dierenleed kan voorkomen", vertelt hij. "Er zijn nu nog maar een paar van zulke systemen vergeleken bij tientallen windparken. Wij kunnen pas goed meten wanneer er veel meer van zulke systemen zijn."

Natuurgebieden

Werkgroep Zeearend Nederland en de Vogelbescherming roepen bovenal op dat er goed moet worden gelet op de locaties die worden gekozen voor nieuwe windmolenparken. "Neem bijvoorbeeld het IJsselmeer, een beschermd natuurgebied dat is aangewezen als Natura 2000 gebied", zegt Saskia Hausel, woordvoerder bij de Vogelbescherming. "Voor ons is het onbegrijpelijk dat in zo'n gebied windmolens worden geplaatst, wij hebben hier ook tegen geprocedeerd."

De Boer sluit zich daarbij aan, maar benadrukt daarbij geen kritiek te hebben op windmolens an sich. "We willen allemaal verduurzamen en groenere energie opwekken, daar staan wij uiteraard achter, maar dit is wel een keerzijde daarvan. Daarom adviseren wij om goed te letten op waar er windmolenparken worden geplaatst", vervolgt hij. "Dichtbij een moerasgebied is geen handige plek."

Zeearend overleden door aanvaring windturbine. Beeld: Hans Docter

Toch een toename

In heel Europa zijn er zo'n 490 gevallen van dodelijke botsingen met een menselijke constructie geregistreerd. "En dat zijn slechts de geregistreerde, bewezen gevallen", stelt De Boer. Gezenderde zeearenden kunnen worden teruggevonden op basis van GPS-signalen en een ingebouwde temperatuursensor, maar zelfs in die gevallen is het soms moeilijk om de vogel nog te vinden. Lang niet alle zeearenden in Europa zijn überhaupt voorzien van een zender. "Het werkelijke aantal sterfgevallen door een windturbine ligt substantieel hoger, dit is het absolute minimum", concludeert De Boer.

Ook de Vogelbescherming bevestigt dat dergelijke botsingen helaas veel voorkomen: "Grote roofvogels als de Zeearend behoren tot de meest kwetsbare soorten hiervoor", stelt woordvoerder Hausel. Ze benadrukt het belang van inzet op de ingebouwde detectiesystemen om het welzijn van deze beschermde diersoort goed te waarborgen. "De hoge waargenomen sterfte van Zeearenden laat zien hoe belangrijk de verdere ontwikkeling en implementatie van die systemen zijn. Alleen daarmee is een energietransitie mogelijk die ook samengaat met biodiversiteitsherstel."

Gelukkig lijkt het toekomstbeeld van de 'vliegende deur' in Nederland positief. "Het is naar voor de individuele arenden die op deze manier dood gaan. Maar het broedsucces, dus het aantal jongen onder de totale populatie, blijft stabiel", betoogt De Boer. "In 2024 waren er veertig broedparen, en de overleving van jongen uit andere broedparen is voldoende hoog dat de Nederlandse populatie nog steeds groeit", aldus De Boer.

Op dit moment wordt de zeearend nog verder onderzocht in het Wageningen Bioveterinary Research in Lelystad.