Duizenden kinderen zonder onderwijs: 'Er is niks als je boven het gemiddelde zit'

Elk kind dat naar school gaat, heeft wel eens een gevoel van tegenzin. Voor sommige kinderen is dat gevoel echter zo sterk, dat het helemaal niet meer lukt om naar school te gaan. Volgens de laatste thuiszittertelling van oudervereniging Balans in 2024 zou het gaan om minimaal 70.000 thuiszitters en minimaal 280.000 kinderen die verstoken zijn van volwaardig onderwijs. Die kinderen zitten soms maanden thuis, met alle gevolgen van dien.

En daar weet Marieke Budding, directrice bij Stichting Passend Onderwijs Online, alles van. Haar drie kinderen ervoeren op het reguliere onderwijs uiteenlopende problematiek, maar vielen er allemaal op hun eigen manier naast. "Ik zag dat bij mijn eigen kinderen, maar ook bij mijn kinderen op werk", vertelt Budding. "Zolang jij gemiddeld presteert en mee kan draaien, is er niks aan de hand. Als je eronder zit, dan zijn er opties. Dat heb ik in het praktijkonderwijs gezien. Maar als je erboven zit, is er niks."

Tussenstop

Kinderen met hoogbegaafdheid, ADHD, autisme, angststoornissen en mentale problematiek: voor hen is de prikkelrijke omgeving van het reguliere onderwijs al snel te veel. Maar dat betekent niet dat ze niet willen leren. Dat willen de meeste thuiszitters juist heel graag, zegt Budding: "Er is geen kind in Nederland, ook mijn eigen kinderen niet, die anders willen zijn dan hun neefjes of nichtjes, buurjongens, vrienden of vriendinnen."

Voor die vergeten kinderen zet Budding zich nu in met haar stichting: een tussenstop voor zorgbehoevende kinderen die onderwijs nodig hebben, maar dan op een andere manier. Via maatwerk, afgestemd op de situatie van het kind, komen ze soms terecht bij zorgboerderijen.

Daar kwam ook de veertienjarige Sarah (gefingeerde naam, echte naam bekend bij redactie) terecht. "Het is een plek voor kinderen voor wie het niet lukt om naar school te gaan. In mijn geval was het aan het begin een combinatie met gewoon naar school gaan, maar dat ging op een gegeven moment niet meer", vertelt Sarah. "Ze kunnen je op deze locatie een beetje helpen met kleine dingetjes, om er achter te komen wie je bent en wat je wil. Het is voor mij ook een plek waar ik veel rust krijg."

'Op stal', zoals Sarah het noemt, blijven haar zorgen wat meer op de achtergrond. "School gaf mij best wel veel stress en ik voelde ook druk, de combinatie van school met de stal ging ook niet goed omdat ik best veel lessen miste en dat moest ik dan zelf inhalen", vertelt ze. "Nu volg ik drie dagen per week online school en ben ik twee dagen per week bij de stal." En dat doet haar goed. "Ik doe dit al bijna een jaar, het heeft zeker geholpen. Ik merk dat ik er sociaal erop vooruit ben gegaan en dat het geholpen heeft om meer rust te krijgen in mijn hoofd."

Sarah denkt dat veel andere kinderen hetzelfde doormaken. "Ik denk dat veel scholen het niet doorhebben als iemand het zwaar heeft omdat kinderen dat best goed kunnen verbergen. Een kind kan goede cijfers halen, maar wat ze niet zien is dat ze veel stress hebben daardoor", legt ze uit. "Ik heb altijd al meer willen leren, dat is altijd al belangrijk voor mij geweest. Het is de vorm van onderwijs waar ik tegenaan liep."

Bureaucratie is de barrière

Dat zorgboerderijen bijdragen aan zelfvertrouwen, beaamt ook Budding. Volgens haar is het belangrijk dat kinderen iets doen, zoals het verzorgen van dieren. "Daar groeit je zelfvertrouwen van en dus je zelfvalidatie, dan ontstaat er op een gegeven moment weer ruimte in je hoofd om te kunnen leren. Daarnaast wordt er natuurlijk een hoop zorg ingezet."

Maar om op zo'n plek terecht te komen, is niet eenvoudig. "Dat is een heel traag en stroperig traject. De situatie van een kind dat uitvalt moet eerst langs de schoolarts, dan het samenwerkingsverband, dan de leerplichtambtenaar, de schoolarts van vroeger en vervolgens moet er via de gemeente geld komen voor jeugdhulp", vertelt Budding. "Voordat dat geregeld is ben je zo negen tot tien maanden verder. En in die tijd gaat dat kind in veel gevallen in hun situatie achteruit, soms komen daar vervolgens angststoornissen bij kijken."

Sommige kinderen vallen zelfs zó buiten de boot dat het voor hen te laat is als ze eindelijk weer terugkeren in het onderwijs. "Er is een wet die dat zou moeten voorkomen, maar er is ook een wet waarin staat dat scholen kunnen zeggen 'dit is niet haalbaar'." Budding vindt dat schrijnend. "Er is niemand die ervoor kiest om zoveel zorg nodig te hebben, dat je op je achttiende nog aan twee havo moet beginnen."

Als kinderen ouder worden, kunnen ze vaak nergens meer instromen, legt Budding uit. "Want je hebt minimaal een HAVO 3 of een VMBO TL diploma nodig om een niveau 1 of een AKA-opleiding te kunnen doen." In het uiterste geval belanden jongeren in de bijstand of zelfs in de criminaliteit, iets wat de overheid volgens Budding veel meer kost dan een goede combinatie van onderwijs en zorg.

Onderwijs en zorg sluiten elkaar niet uit

Dat er genoeg passend onderwijs is, gelooft Budding niet. "Maar ik denk dat dat ook niet kan met de druk die je daarmee op leerkrachten legt. Als een leerkracht een kleine groep heeft, dan hebben we het over 25 kinderen. Dat zijn in principe 25 handelingsplannen", vertelt ze. "Hoe moet je dat in je eentje regelen?"

Het tekort aan capaciteit in het onderwijs speelt dus een grote rol, maar het belangrijkste is volgens Budding het welzijn én de stem van het kind. "Daarom benadruk ik dus ook dat maatwerk, omdat eigenlijk geen één kind hetzelfde is. Voor iedereen is weer een ander plan nodig."

Lees ook:

Hoe krijg je thuiszitters terug in het onderwijs? 'Het is echt rot'

Het zou nooit zo mogen zijn dat zorg ten koste gaat van onderwijs, vindt Budding. "Er moet verandering in komen, maar ik denk dat die verandering met name in de samenwerking zit. Dat de jeugdwet bij de gemeente blijft liggen en dat de gemeente die pot geld beheert, dat is prima. Dat het onderwijs het geld krijgt vanuit het Rijk en daar de bekostiging van moet doen, is ook prima", zegt de directrice.

Maar, zegt Budding, we moeten niet te snel wegkijken van andere partijen die zich inzetten voor de toekomst van Nederlandse kinderen. "Ik maak deel uit van het Initiatieven Collectief, daar zou veel meer gebruik van gemaakt moeten worden", stelt ze. Samen met andere soortgelijke stichtingen zet het collectief zich in voor het recht van jongeren op ontwikkeling. "Maak gebruik van ons, maak gebruik van de expertise die er is. Maak gebruik van de dingen die we al ontwikkeld hebben. Want dat stukje onderwijs naast de zorg is zo belangrijk."