Uitslagen gemeenteraadsverkiezingen 'middelvinger naar Haagse politiek'

Het lage opkomstpercentage en de winst voor lokale partijen bij de gemeenteraadsverkiezingen is het gevolg van het afgenomen vertrouwen in de landelijke politiek. Volgens politicoloog Peter van der Heiden denkt een groot deel van de kiesgerechtigden dat hun stem toch geen invloed heeft en blijven ze daarom thuis.

Vooral de lage opkomst is voor veel politici een teleurstelling. Ten opzichte van de laatste gemeenteraadsverkiezingen in 2018 gingen een stuk minder Nederlanders naar de stembus. In Rotterdam bereikte de opkomst met 39 procent een historisch dieptepunt.

Middelvinger naar Haagse politiek

"De uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen kun je zien als een middelvinger naar de Haagse politiek", stelt Van der Heiden tegenover Hart van Nederland. "Een groot deel van de kiezers heeft het gevoel toch geen invloed te hebben op het beleid."

Dat gevoel wordt volgens de politicoloog gevoed door bijvoorbeeld het ellelange formatieproces en ministers die na fouten gewoon op hun post blijven zitten. "Er is een jaar over de landelijke formatie gedaan, dat vergeet de kiezer niet."

Volgens politicoloog Simon Otjes speelt ook de oorlog in Oekraïne een rol bij de lage opkomst. Kiezers zouden door de aandacht voor die oorloog het gevoel hebben dat de gemeenteraadsverkiezingen dit keer minder belangrijk waren, stelt hij. "Als zelfs de debatten tussen partijleiders die bedoeld zijn om aandacht te generen voor de verkiezingen voor een groot gedeelte over de crisis in Oekraïne gaan, dan zal het voor een grote groep kiezers onduidelijk zijn geweest welke keuze zij in hun gemeente moesten maken."

Grote verschillen

In heel Nederland ging ongeveer de helft van alle stemgerechtigden naar de stembus om een nieuwe gemeenteraad te kiezen. Dat is vier procent minder dan bij gemeenteraadsverkiezingen van vier jaar geleden. Wel zijn de verschillen in opkomst groot. Waar op Schiermonnikoog en in Staphorst ruim 80 en 75 procent van de stemgerechtigden het stemhokje opzochten, was dat in Rotterdam en Tilburg minder dan 40 procent.

In Lelystad, Waddinxveen en Brunssum bleven in vergelijking tot 2018 de meeste mensen weg. In Lelystad daalde de opkomst van 51 procent in 2018 naar 41 procent nu. In 28 gemeenten brachten meer mensen hun stem uit dan vier jaar geleden. In 294 gemeenten daalde de opkomst juist.

Lokale partijen profiteren

Voor lokale partijen is de lage opkomst voordelig, legt Van der Heiden uit. "Je ziet al langere tijd dat lokale partijen winst behalen bij gemeenteraadsverkiezingen. Het is de vraag of de lokale partijen ook zo veel hadden gescoord als de opkomst meer dan 80 procent zou zijn geweest. Ik denk het niet." Vooral kiezers die bij eerdere gemeenteraadsverkiezingen op landelijke partijen hebben gestemd, maakten dit jaar geen gebruik van hun stemrecht.

De winst voor de lokale partij Echt voor Barendrecht was zo groot dat de partij een absolute meerderheid in de gemeenteraad heeft behaald. Hierdoor kan de partij de komende vier jaar in hun eentje het gemeentebestuur vormen. In Leusden werd lokale partij Lokaal Belangrijk uit het niets de grootste met 28 procent van de stemmen. Alle landelijke partijen verloren ten opzichte van de verkiezingen vier jaar geleden.

'De kiezer is niet gek'

Kunnen politici het tij nog keren? Van der Heiden denkt van wel, maar dan moet er wel iets structureel veranderen in politiek Den Haag en daarbuiten. "Ik preek al jaren dat de landelijke politieke leiders geen loze beloftes moeten doen, de kiezer is niet gek. Wees eerlijk, ook als je verliest. Alleen dan zouden de kiezers mogelijk terug kunnen keren."