Is het vertrouwen in de politiek ooit nog te herstellen? 'Dan heb je andere mensen nodig'

Eigenlijk verbaast niemand zich meer over wat er in de maandag gepubliceerde geheime notulen van de ministerraad staat. Het gaat binnenskamers alleen maar over beeldvorming en niet over hoe erg het is voor de slachtoffers van de toeslagenaffaire. Is het vertrouwen in de politiek ooit nog te herstellen?

"Als je de cultuur wilt veranderen, heb je andere mensen nodig", ziet parlementair deskundige Anne Bos van de Radboud Universiteit in Nijmegen. De ontstane situatie is niet nieuw, maar wel is het uniek dat notulen van de ministerraad door het kabinet zelf naar buiten worden gebracht. Volgens Bos een teken dat het kabinet duidelijk onder druk staat. "De kabinetsleden willen dit graag achter zich laten, anders blijft het voortdurend achter hen aan slepen."

'Schande hoe ze Pieter behandelen'

Voor Joe ten Cate is het opnieuw bewijs hoe weinig de politiek op heeft met mensen zoals hij en Kamerleden die hem vertegenwoordigen. Joe en zijn vrouw Tamara zijn twee van de vele slachtoffers van de toeslagenaffaire. In Kamerleden als Pieter Omtzigt (CDA) en Renske Leijten (SP) ziet hij mensen die in tegenstelling tot andere Kamerleden wél om hen geven. "Het is een schande hoe ze Pieter behandelen", vindt Joe. "Is dementie net zo aanstekelijk als corona? Want ze hebben allemaal geen actieve herinnering."

Dat nu via de notulen zwart op wit staat dat kabinetsleden hun kritiek uiten op 'activistische Kamerleden', verrast Joe niet. "We weten allang dat wat ze voor de camera vertellen en wat ze echt denken, andere dingen zijn. Maar ik mis de bezem die erdoorheen gaat."

'Geen enkel vleugje dualisme'

Of er met de huidige samenstelling van de Kamer iets gaat veranderen, dat lijkt lastig te worden. "We zien in de notulen een minister-president die graag door wil gaan," stelt Bos. "En als hij de steun van de Kamer heeft, blijft dat ook wel zo."

Dat ziet ook politicoloog Peter van der Heiden. "De meeste mensen interesseert het misschien ook niet echt. We zien dat de partijen die erg bezig zijn geweest met de toeslagenaffaire, hebben verloren tijdens de verkiezingen." Of, zoals Joe het omschrijft: "De partijen die ons hebben genaaid, hebben meer stemmen." En dat is volgens Van der Heiden misschien ook wel tekenend voor de politiek. "Er zit geen enkel vleugje dualisme in. Er is één blok: het blok dat regeert."

Zelfs buiten de coalitie wordt Kamerleden de mond gesnoerd, claimt oud-Kamerlid Zihni Özdil. "Ook ik werd aangesproken door mijn fractietop als ik te kritisch was op Rutte III", schrijft hij op Twitter. "Omdat men ‘de volgende keer’ wilde ‘meeregeren’. Niet alleen dualisme, maar überhaupt zonder last werken als kamerlid staat onder druk."

Is het vertrouwen nog te herstellen?

Volgens Özdil moetentwee zaken zo snel mogelijk veranderen. Ten eerste moet er meer inhoudelijke beleidsondersteuning komen voor Kamerleden. "In geen enkel democratisch land is de inhoudelijke beleidsondersteuning zo laag als in Nederland", vertelt hij aan Hart van Nederland. "Met geluk heb je één medewerker."

Ten tweede zouden Kamerleden wat Özdil betreft zelf hun beleidsmedewerker moeten kunnen bepalen. "Het geld dat je krijgt voor die beleidsondersteuning, gaat naar de fractietop. Tot en met de jaren '80 was dat nog niet zo." Volgens Özdil wordt de macht van de fractietop ten opzichte van individuele Kamerleden daarmee te sterk.

Verwacht minder van de politiek

Het vertrouwen in de politiek is ver te zoeken en wordt met de kennis van deze notulen alleen maar minder. "Je kunt beter tweedehands autoverkoper zijn dan politicus", stelt Van der Heiden. "Voor de mensen die toch al weinig fiducie in de politiek hebben is dit een bevestiging."

Volgens hem is er een aantal manieren om het vertrouwen te vergroten. Allereerst moeten de kiezers volgens hem minder van de politiek verwachten. "Je moet als politicus duidelijk maken dat je met compromissen te maken hebt. Verder moet je niet controleerbaar staan jokken."

Joe is helemaal klaar met de politiek van coalities en dichtgetimmerde afspraken. Wat hem betreft komt er een presidentieel stelsel. "Er zitten veel te veel schijven waar van alles achter blijft hangen. Als je één iemand hebt die niet is gebonden aan afspraken, dan kan die veel meer bereiken."