Inspectie slaat alarm over overlastgevende asielzoekers: 'Zorgwekkende situatie'

Overlastgevende asielzoekers veroorzaken met "asociaal en crimineel gedrag" problemen in en rond asielzoekerscentra. Gewone azc's zijn onvoldoende toegerust om in te grijpen, waarschuwt de Inspectie Justitie en Veiligheid in een dinsdag verschenen rapport. De inspectie spreekt over een 'zorgwekkende situatie'.

Volgens de inspectie is het erg moeilijk de overlastgevers te corrigeren. Het gaat vooral om jonge mannen uit Marokko, Algerije, Libië en Tunesië, voor wie de kans om te blijven minimaal is. Het gaat om jongens met weinig opleiding en nauwelijks toekomstperspectief die in Nederland hopen op een beter leven.

De inspectie ziet dat medewerkers van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) niet de opleiding, middelen of bevoegdheden hebben om de overlast snel en blijvend in te dammen en hen de benodigde zorg en begeleiding te bieden. "Terwijl ze dagelijks moeten omgaan met overlastgevers die vaak psychiatrische problemen hebben, verslaafd zijn of zich crimineel gedragen door bijvoorbeeld te stelen," aldus de inspectie. "Dat leidt bij het COA-personeel tot demotivatie en een hoog ziekteverzuim. Waardoor er weer minder personeel is om in te zetten."

Overlast en incidenten

Afgelopen jaren is het geregeld fout gegaan rond asielzoekerscentra. Overlastgevende asielzoekers in Ter Apel kregen een eigen bus met beveiliging omdat ze voor te veel problemen zorgden, en in het Brabantse Budel zorgen rotzooi trappende en stelende asielzoekers zelfs voor zoveel problemen dat bewoners zelf het heft in handen namen en de vluchtelingen wegjaagden die door hun woonplaats trokken.

Ook zorgen asielzoekers voor incidenten met soms grote gevolgen. In april 2020 de 18-jarige Rik van de Rakt in Oss doodgestoken door een verwarde asielzoeker. En bij een azc in Gilze kreeg een lesbische vluchtelinge kokend water over zich heen door een medebewoonster.

De situatie in Budel en het naastgelegen Maarheeze is nog steeds problematisch, vertelt Peter Looymans. Hij begon vorig jaar een petitie tegen uitbreidingen bij het lokale asielzoekerscentrum. "Inmiddels is er buurtpreventie en er loopt een steward op het station in Maarheeze, maar daarmee worden alle asielzoekers in de gaten gehouden, ook de goedwillenden worden met rare ogen aangekeken. De gemeente houdt ons een beetje aan het lijntje, ze zijn de gevolgen aan het aanpakken, maar niet de oorzaak."

In de winter was het rustig in de Brabantse dorpen, maar de laatste maand begint het weer van voor af aan, vertelt Looymans. "Meer fietsdiefstallen, winkeldiefstal, groffe taal tegen vrouwen, ze roepen dingen als: 'we gaan je verkrachten'. Vorige week zijn er nog drie asielzoekers opgepakt die voor 1000 euro aan spullen in Kruidvat hadden gestolen."

De oplossing volgens hem? "Iemand die diefstallen pleegt, die moet je in een gesloten gedeelte stoppen, of in ieder geval de vrijheid flink inperken. Een échte vluchteling die haalt niets weg, die waarderen het dat ze veilig zijn en doen hun best. Ik denk dat zo'n 30 procent hier met de verkeerde bedoelingen zit, die verpesten het voor de rest. Maar ja, 30 procent van 1200 asielzoekers is toch nog best een flink aantal."

Hardere aanpak nodig

Een van de plekken waar de overlast minder is geworden is in de speciale Handhavings- en Toezichtlocatie in Hoogeveen. Daar hebben medewerkers meer mogelijkheden om op te treden en mogen handhavers fysiek ingrijpen. Na eerdere kritiek van de Inspectie Justitie en Veiligheid is de overlast voor de omgeving sterk teruggedrongen. Dat geldt ook voor de speciale locaties waar voogdijinstelling Nidos minderjarige overlastgevende asielzoekers begeleidt, aldus de inspectie.

De inspectie komt met aanbevelingen om de zorg voor deze groep mensen, die vaak kampen met verslaving of psychische problemen, te verbeteren. Zo raadt de inspectie aan om te kijken of COA-medewerkers beter kunnen worden opgeleid. Ook moeten er meer mogelijkheden komen om strafrechtelijk in te grijpen.

Staatssecretaris zint op maatregelen

In een brief aan de Tweede Kamer schrijft staatssecretaris Ankie Broekers-Knol (Asielzaken) dat ze meer wil doen om de overlast en criminaliteit door de groep asielzoekers tegen te gaan. De tot nu toe getroffen maatregelen zijn niet voldoende, erkent ze in een reactie op het rapport. Ze denkt aan meer toezicht of vreemdelingenbewaring voor betrokkenen.

Broekers pleit voor meer hulp van ggz-instellingen, maar de aansluiting is lastig. "De zorg die deze klinieken kunnen bieden, sluit volgens de Inspectie niet altijd aan bij de zorg die de asielzoeker nodig heeft en het duurt vaak lang voor het hulptraject gestart kan worden in verband met het aantal beschikbare plekken voor mensen die geen Nederlands spreken. Bovendien is voor deze vrijwillige trajecten altijd de medewerking en inzet van de betreffende asielzoeker nodig, die vaak niet wordt verleend", schrijft de demissionaire staatssecretaris.

Zorg toegankelijker

Ze is met het ministerie van Volksgezondheid in overleg om de ggz-zorg toegankelijker te maken voor deze doelgroep. Ook minderjarige asielzoekers met wie het niet goed gaat, moeten beter en eerder terecht kunnen in de (gesloten) jeugdhulp. Ook voor hun begeleiding en opvang is meer nodig. Daarover zijn volgens Broekers al afspraken gemaakt met onder meer de gemeenten en jeugdzorg. Volgend jaar gaan twee instellingen aan de slag met gerichte hulp voor deze doelgroep.

Verder wil Broekers meer toezicht op overlastgevende asielzoekers. Er zijn er al enkele locaties waar zij worden opgevangen in een sobere omgeving met meer toezicht. Maar volgens Broekers onttrekt een "aanzienlijk deel van de groep" zich gedurende de procedure toch aan het toezicht. Ze zoek uit of het mogelijk is om de betrokkenen in vreemdelingenbewaring te nemen.

Hart van Nederland/ANP