Na AstraZeneca nu ook problemen met Janssen: vijf vragen over het nieuwe vaccin

In de Verenigde Staten wordt er voorlopig niet meer geprikt met het Janssen-vaccin. De Amerikaanse variant van het RIVM en de vaccintoezichthouder hebben dat in overleg besloten. De instanties stellen dat het besluit uit voorzorg is genomen.

Om een beter beeld te geven over de mogelijke bijwerkingen van het vaccin van Janssen vertellen we in vijf vragen alles wat je moet weten.

Wat gebeurt er precies in je lichaam bij deze bijwerkingen?

Bij de vaccinatie met het Janssen-vaccin wordt een bewerkt verkoudheidsvirus in het lichaam gespoten. Aan dit virus is een onderdeel van het coronavirus toegevoegd en zijn elementen die je ziek laten voelen verwijderd. Tegen dit virus maakt het afweersysteem van het lichaam antistoffen aan en zogeheten T-cellen. Deze vallen het ingespoten virus aan en zorgen voor bescherming als iemand later nog een keer besmet raakt.

In de Verenigde Staten heeft het vaccin waarschijnlijk in zes gevallen ook gezorgd voor bloedstolsels en een vermindering van het aantal bloedplaatjes. Volgens bijwerkingencentrum Lareb kan dat komen doordat het immuunsysteem zo sterk wordt geactiveerd na een vaccinatie, dat het lichaam niet alleen antistoffen tegen het coronavirus maakt, maar ook tegen de eigen bloedplaatjes. En dat kan dus in zeldzame gevallen leiden tot ernstige bijwerkingen.

Hoeveel prikken zijn er gezet en hoeveel meldingen zijn er tot nu toe binnengekomen?

In Nederland wordt nog niet geprikt met het in deels in Leiden ontwikkelde vaccin van fabrikant Janssen. Wel heeft de regering groot ingezet op het vaccin. In totaal zijn er 11,3 miljoen dosissen van het vaccin ingekocht. De prikken zijn grotendeels bedoeld voor iedereen die na 1947 is geboren. Omdat de meeste vaccins van Janssen in het laatste half jaar van 2021 worden geleverd zullen dus vooral jongeren zijn die in aanmerking komen voor de prik.

Net als bij het vaccin van fabrikant AstraZeneca hebben enkele Amerikanen na hun Janssen-prik last gekregen van trombose en een laag aantal bloedplaatjes. Van de 6,8 miljoen mensen die de prik hebben gehad zijn er zes mensen die last hebben gekregen van de trombosebijwerking. Eén vrouw zou zijn overleden.

De VS is tot nu toe het enige land waar wordt geprikt met Janssen. Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) heeft een onderzoek aangekondigd naar de signalen van bijwerkingen in Amerika. Volgens het bureau gaat het om erg weinig gevallen.

Als er gevaarlijke bijwerkingen zijn, waarom zal het vaccin dan nog wel aan 60-plussers worden gegeven?

Uit de Amerikaanse gegevens blijkt dat alle tromboseklachten na het vaccin van Janssen optreden bij vrouwen tussen de 18 tot 48 jaar oud. De symptomen begonnen na zes tot dertien dagen. Daarmee lijken vooral jonge vrouwen risico te lopen op de zeldzame bijwerking en juist niet de ouderen.

In Nederland zijn alleen gegevens bekend over bloedstolselbijwerkingen na het AstraZeneca-vaccin. Bijwerkingencentrum Lareb heeft tot nu toe acht meldingen ontvangen van trombose in combinatie met een laag aantal bloedplaatjes na vaccinatie. Dit gebeurde allemaal bij vrouwen tussen de 23 en 65 jaar. Hun klachten ontstonden zeven dagen tot twintig dagen na vaccinatie.

Ouderenorganisatie ANBO krijgt de laatste tijd steeds meer berichten van leden die bezorgd zijn over het vaccin dat ze krijgen. Volgens ANBO voelen ouderen zich voor het blok gezet. "Als ze nu nee zeggen tegen de uitnodiging voor vaccinatie met AstraZeneca, moeten ze maanden wachten op de volgende kans, terwijl de meeste mensen zo snel mogelijk een prik willen hebben", schrijft de organisatie. Ouderen vragen zich ook af of er wel genoeg onderzoek is gedaan.

Voor mensen van 60 jaar en ouder weegt de gezondheidswinst die door vaccinatie van AstraZeneca te behalen is op tegen het risico van de bijwerking, vindt de Gezondheidsraad. Voor mensen onder de zestig is dat volgende het adviesorgaan anders. Daarom adviseerde het wel om AstraZeneca niet meer in te zetten bij mensen onder de zestig.

Moeten 60-ers niet de keuze krijgen om (alsnog) met AstraZeneca of Janssen gevaccineerd te worden?

Nederlanders onder de zestig worden niet meer ingeënt met het AstraZeneca-vaccin. Dat heeft te maken met de zeldzame trombosebijwerkingen die vooral bij jonge vrouwen optreden. De eerste prik met het vaccin van Janssen is nog niet gezet in Nederland. De eerste levering is wel binnengekomen, maar het is nog onbekend of en wanneer die vaccins worden toegediend.

De berichten over trombose en andere (ernstige) bijwerkingen zorgen ervoor dat Nederlanders beginnen te twijfelen aan het vaccin van AstraZeneca. Mochten de problemen met het vaccin van Janssen ook aan blijven houden, dan kan dat wellicht voor dezelfde onrust zorgen. Zestigers krijgen dus vooralsnog wél gewoon AstraZeneca. Maar wat als je - door de berichtgeving - niet meer (of juist wel) geprikt wilt worden met een bepaald vaccin, of dat nu Janssen, AstraZeneca, Pfizer of een andere is? Kortom, zou er voor zestigers een vrije keuze moeten zijn welk vaccin ze krijgen?

Volgens Hoogleraar Medische Ethiek Annelien Bredenoord is dat een vraag waar geen makkelijk antwoord op is. "Iedereen heeft het recht om een vaccin te weigeren, het negatieve zelfbeschikkingsrecht. En het zelfbeschikkingsrecht heeft ook een positieve variant, zoals de vrije keuze voor onderwijs bijvoorbeeld. En zo ook voor vaccins. Maar die vrije keuze moet wel gerealiseerd kunnen worden en dat is lastig nu er zo’n schaarste is. Ook mag het niet ten koste gaan van het vaccinatietempo."

Bredenoord wil vooral aanmoedigen gewoon door te blijven prikken met alle vaccins. "Ik ben altijd kritisch geweest op het heel de tijd doorgaan, stoppen, doorgaan en stoppen van de vaccinatiecampagne. Volg de lijn van het EMA. Trombose kan zeer ernstig zijn. Maar het is maar een heel klein deel dat daarmee te maken krijgt en niet prikken heeft ook risico’s. Weet je wat pas gevaarlijk is? Autorijden!"

Hebben de bijwerkingen van Janssen effect voor de vaccinatiestrategie in Nederland?

In Nederland zou er vanaf medio april voor het eerst worden geprikt met het Janssen-vaccin. Anders dan dan bij vaccins van andere fabrikanten is één prik voldoende op beschermd te zijn tegen het coronavirus. Na de eerste verhalen over bloedstolsels in de Verenigde Staten na een Janssen-vaccin werden door de fabrikant direct de leveringen aan Europa stilgelegd.

Als de demissionaire regering zou besluiten om het Janssen-vaccin niet toe te dienen bij jongeren valt er een grote hoeveelheid vaccincapaciteit weg. Of dat gevolgen heeft voor de vaccinatiestrategie kan het ministerie nog niet zeggen. Ze willen eerst de resultaten van het EMA afwachten.