Niemand wil een Derde Wereldoorlog, maar wanneer moeten we het zo gaan noemen?

De oorlog in Oekraïne lijkt vooralsnog niet snel beslecht te zijn. En hoewel er nog geen oorlog tussen de NAVO en Rusland plaatsvindt, vreest twee derde van de Nederlanders anno 2022 dat een escalatie mogelijk tot een Derde Wereldoorlog kan leiden. Maar wanneer spreken we nu eigenlijk van een 'wereldoorlog'?

Na de Russische inval in Oekraïne wordt het land van Poetin door vrijwel de gehele westerse wereld sancties opgelegd, geboycot en tegengewerkt door wapenleveranties aan de Oekraïense strijdkrachten. Ondertussen woedt onder de oppervlakte ook een hevige cyberoorlog - is het niet door overheden zelf dan wel door individuele hackcollectieven als Anonymous. Tot een oorlogsverklaring komt het niet, en dat is ook wat iedereen probeert te voorkomen. Premier Rutte verkondigde al stellig dat er in geen geval militairen naar Oekraïne zullen worden gestuurd. Toch blijft de situatie erg onzeker, en vrezen sommigen de komst van de Derde Wereldoorlog.

Wil de term 'Derde Wereldoorlog' echter zeggen dat de oorlog van 1939 tot 1945 ook echt de 'tweede' was die wereldwijd werd gevoerd? Nee, aldus Hart van Nederland-journalist en historicus Wessel Hagen. "Al voor de Eerste en Tweede Wereldoorlogen waren er al oorlogen die impact hadden op de hele wereld", legt hij uit.

Al eerder 'wereldoorlogen'

"Bij de zevenjarige oorlog tussen 1756 en 1763 werd feitelijk al over de hele wereld oorlog gevoerd." Bij die oorlog streden de grote keizerrijken Pruisen en Groot-Brittannië tegen onder meer Oostenrijk, Frankrijk, Spanje en Rusland. "Veel van deze landen hadden toen ook enorme koloniale gebieden in andere continenten, waar het ook tot gevechten kwam, net als later bij de Eerste en Tweede Wereldoorlog", aldus Hagen.

"Hetzelfde zag je ook bij de oorlogen van Napoleon aan het begin van de negentiende eeuw", vertelt Hagen verder. "Napoleon wist binnen een paar jaar een groot deel van Europa te veroveren, waarbij ook de gevolgen in de koloniën te voelen waren." Zo kwam na de bezetting van de Nederlandse Republiek Nederlands-Indië jarenlang onder Brits gezag te staan.

Impact

Waarom noemen we de Eerste Wereldoorlog dan pas echt de eerste? "Dat is nog steeds onderwerp van discussie onder historici, maar je kan wel stellen dat door de opkomst van de industriële macht van landen als Duitsland en de Verenigde Staten de impact mondiaal nog meer werd gevoeld. Waar je een eeuw eerder nog weken deed over een reis naar de andere kant van de wereld, was de wereld door alle technologische vernieuwingen kleiner geworden."

Ook de invloed van media, politici en filosofen mag niet onderschat worden, stelt Hagen. "Al in 1914 werd voor het eerst de term 'Wereldoorlog' gebruikt. De Duitse filosoof Ernst Haeckel voorspelde dat de massaliteit van een strijd tussen de grote landen niets anders dan een mondiale oorlog, een 'wereldoorlog' zou inluiden. Al in september 1914 werd zijn citaat in Amerikaanse media gebruikt en kwam het zo ook wereldwijd in gebruik."

Kernwapens

Na het eind van de Tweede Wereldoorlog wordt vaak voorspelt dat een Derde de hele wereld zou vernietigen. "De komst van kernwapens heeft ervoor gezorgd dat er tot nu nooit een Derde Wereldoorlog is uitgebroken", aldus Hagen. "Landen zijn te bang om het risico op zo'n allesvernietigende atoomoorlog te lopen."

Dat wil niet zeggen dat er sindsdien geen oorlogen zijn gevoerd tussen de grote landen. "De koude oorlog liet ons zien dat door kernwapens het niet tot een echte oorlog tussen het kapitalistische Westen en het communistische Oosten leidde, maar dat oorlogen op een andere manier gevoerd gingen worden." Hij wijst daarbij bijvoorbeeld op de oorlog in Vietnam, waar Amerikanen het opnamen tegen door China bewapende Vietnamezen, en de Sovjetinvasie in Afghanistan, waar de lokale strijdkrachten wapens kregen van de Amerikanen.

"Zo'n 'proxy war' is wat je nu feitelijk ziet gebeuren in Oekraïne. Rusland valt Oekraïne binnen en stuit daarbij op soldaten die inmiddels worden bevoorraad door de westerse landen, zonder dat de NAVO officieel meedoet aan de oorlog", vertelt Hagen.

Derde wereldoorlog in 2022?

Of het nu dan in 2022 wel tot een oorlog tussen Rusland en het Westen komt is nog hoogst onzeker. "Kijkend naar vorige conflicten zie je dat het nooit echt tot een direct conflict tussen de NAVO en de Sovjetunie kwam", maar Hagen wil daarbij aantekenen dat dit natuurlijk nooit een garantie voor de toekomst is. "Je hebt nu met andere belangen en andere mensen te maken, mensen die andere beslissingen kunnen nemen."

En als dan zo'n oorlog zou uitbreken, wie bepaalt dan of het een Derde Wereldoorlog wordt genoemd? "Dat is aan ons allen", denkt Hagen. "Het helpt niet om vooruit te kijken naar een 'Derde Wereldoorlog' alsof dat de enige uiteindelijke oplossing is. Toch zie je dat over de afgelopen decennia het idee is ontstaan dat als de Verenigde Staten en Rusland echt in oorlog zouden komen, dit de Derde Wereldoorlog zou worden. Dat zie je in media, films, boeken en games. Uiteindelijk is er ook geen harde maatstaf voor wat je een wereldoorlog noemt of niet, maar is het wat de samenleving en de media er zelf van maakt."

Bovenstaande reportage is 27 februari 2022 voor het eerst uitgezonden.