Asiel hoofdthema bij Europese verkiezingen: waar gaat het om en wat valt er te kiezen?

Het beleid op migratie en asiel is voor stemmers het belangrijkste thema bij de komende Europese parlementsverkiezingen. Maar wat valt er eigenlijk te kiezen op dit onderwerp?

Laten we eerst duidelijk hebben waar we het eigenlijk over hebben. Als over migratie- en asielbeleid wordt gesproken, is het belangrijk om onderscheid te maken tussen verschillende soorten migranten:

• Mensen die op legale wijze vanuit het buitenland naar Europa komen, bijvoorbeeld omdat ze een baan in Nederland hebben of omdat ze met een Nederlander getrouwd zijn. Ook studenten en seizoenarbeiders vallen bijvoorbeeld in deze groep. Dit is verreweg de grootste groep migranten.

• Mensen die als asielzoeker uit een onveilig land komen, en uiteindelijk een verblijfsvergunning krijgen. In 2022 ging dit om 15 procent van de totale groep migranten die in de Europese Unie (EU) mochten blijven. Dat is ongeveer 13 procent van alle geregistreerde migranten.

• Mensen die geen recht hebben om in de EU te wonen. Dit zijn bijvoorbeeld mensen uit veilige landen die op 'irreguliere wijze' de grens met EU binnen komen, zowel per zee als over land. In 2022 werden er 326.217 van deze migranten geregistreerd, zo'n 9 procent van het totaal aantal geregistreerde migranten.

Hoeveel migranten komen er naar de EU?

Het grootste deel van de migranten die naar de EU komen, doet dat dus op legale wijze. Dit aantal neemt de laatste jaren steeds verder toe, van 1,6 miljoen in 2013 tot bijna 3,5 miljoen in 2022.

Het aantal migranten dat op irreguliere wijze de buitengrenzen van de EU overstak, zag met 1,8 miljoen mensen in 2015 een grote piek, vooral vluchtelingen van de oorlog in Syrië. Daarna daalde het aantal snel tot uiteindelijk 126.310 in 2020, maar sindsdien neemt het aantal elk jaar weer toe. In 2023 ging het volgens cijfers van de EU om 385.445 mensen, vooral via de Middellandse Zee en via de Balkan, en vanuit Oekraïne.

Veel asielzoekers krijgen vergunning in Nederland

Veel van deze migranten die op irreguliere wijze de EU binnenkomen melden zich vervolgens als asielzoeker. De overgrote meerderheid van deze mensen krijgt echter geen toestemming om in de EU te blijven. In 2022 werd in de gehele EU ruim 67 procent van de aanvragen afgewezen.

De asielzoekers die naar Nederland komen zijn voor het grootste deel wel gerechtvaardigd om in ons land te verblijven, zo blijkt uit de besluiten: in 2022 werd 67 procent van de asielaanvragen juist wél toegekend. Alleen in Bulgarije, Italië en Oostenrijk kregen relatief meer asielzoekers een verblijfsvergunning.

In Portugal en Estland kreeg in 2022 niemand een verblijfsvergunning, in Polen en Cyprus bijna niemand. Ook in België komen veel asielzoekers binnen die uiteindelijk geen vergunning krijgen: in 2022 werd uiteindelijk bijna 95 procent afgewezen.

Wat doet de EU nu al tegen migratie?

Aan de buitengrenzen van Europa heeft de EU nu al lange hekken staan, bijvoorbeeld in de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla in Marokko, maar ook de grens tussen Polen en Wit-Rusland is de afgelopen jaren versterkt.

Daarnaast hebben de landen van de EU op 14 mei na jaren van moeizame onderhandelingen een nieuw uitgebreid pakket van asielmaatregelen goedgekeurd. Het migratiepact bevat nieuwe regels voor het verwelkomen, opvangen, verdelen en terugsturen van migranten.

Zo komt de verplichting voor andere EU-landen om asielzoekers over te nemen van overbelaste aankomstlanden, of op zijn minst mee te betalen aan hun opvang. Of de afspraak om asielzoekers met weinig kans op asiel aan de buitengrenzen van Europa in detentiecentra onder te brengen. Dit punt was omstreden, en leidde tot felle kritiek vanuit vooral uiterst linkse Europarlementariërs.

Waar draait het om bij de verkiezingen?

Met de toenemende aantallen migranten valt er dus genoeg te kiezen. Vind je dat de EU kansen moet bieden aan mensen van buiten om hier te werken, hoe ruimhartig wil je zijn richting asielzoekers, of moeten de grenzen gesloten worden? Bij de verkiezingen zijn onderstaande thema's volgens Kieskompas en Stemwijzer de grootste splijtzwammen:

• Asielaanvragen buiten de EU indienen en daar afwachten of men wordt binnengelaten: Voor zijn VVD, CDA, FVD, PVV, ChristenUnie, BBB, SP en NSC. Zo noemt BBB dit het "externaliseren van asielprocedures" om te garanderen dat "Europa niet overspoeld wordt met vluchtelingen". Tegenstanders van dit idee zijn GL-PvdA, D66, Partij voor de Dieren, SGP en Volt. Zo vindt SGP dat de drempel om asiel aan te vragen niet te zeer verlaagd dient te worden, en voorziet Volt problemen met integratie als asielzoekers pas bij het krijgen van een verblijfsstatus de EU in komen.

• Herinvoering van grenscontroles: PVV, FVD, BBB, JA21, NSC en SGP zijn hier voorstander van, om zo de immigratie te verminderen. Voor de ChristenUnie is het geen taboe. Andere partijen zijn tegenstander, zo vindt D66 dat grenscontroles slecht zijn voor de economie omdat ze het vrije verkeer hinderen en niet leiden tot minder migratie.

• Asielzoekers beter over de EU spreiden, in plaats van geconcentreerd in enkele landen: Voor zijn GL-PvdA, VVD, D66 en NSC, vanuit het idee dat er meer gekeken zal worden naar in welke landen meer ruimte en draagkracht is in de samenleving om asielzoekers op te vangen. Tegen zijn de PVV en BBB, omdat zij hierin een vorm van dwang zien.

• Asielzoekers in andere landen onderbrengen in ruil voor geld: Vooral rechtse partijen zijn hier voorstander van, ook D66 en 50PLUS. Zo is voor de VVD de reden dat het een stuk goedkoper is om asielzoekers af te kopen dan ze op te vangen. Linkse partijen zijn vaker tegenstander, en willen vaker een door de EU geleide spreiding. Partij voor de Dieren noemt het afkopen van vluchtelingen in strijd met de mensenrechten.

• Makkelijker maken voor geschoolde werknemers om in de EU te wonen en werken: Partijen als GL-PvdA, CDA, D66, BBB en Volt zijn voorstander. Zo zegt GL-PvdA dat arbeidsmigratie kan helpen bij het oplossen van personeelstekorten in bijvoorbeeld de zorg. Tegenstanders zijn onder meer de VVD, FVD, Partij voor de Dieren, PVV, ChristenUnie, SGP, SP en NSC. Zo geldt voor de VVD dat er kritischer gekeken moet worden naar welke geschoolde migranten binnengelaten mogen worden maar wel ruimte moet zijn voor hoogwaardige kennismigratie met positieve bijdrage aan de economie, Partij voor de Dieren en SP zien het aantrekken van werknemers van buiten de EU vooral als voordeel voor werkgevers ten koste van Nederlandse werknemers.

• Minder ontwikkelingshulp naar landen die afgewezen asielzoekers niet terugnemen: Voorstander zijn alle partijen rechts van de ChristenUnie, inclusief D66. Zo vindt de PVV minder ontwikkelingshulp sowieso een goed idee, "al helemaal als dit leidt tot het terug kunnen sturen van nep-vluchtelingen". Links is tegen, zo zegt de SP dat het beperken van ontwikkelingshulp juist de gewone mensen in ontwikkelingslanden pakt.